Öyle başlığa bakıp uzun uzadıya davranışbilimsel analizler yapacağım düşünülmesin. Son derece basit bir gözlemi matematiksel bir dille ifade etmeye çabaladım o kadar.
Bir insan başka bir insana kötü bir davranışta bulunduğunda (A davranışı) bunun yarattığı mahcubiyet / kötü his / yeniklik hissi vb. artık olumsuz her ne varsa bu davranışı telafi etmek için iki davranış alternatifine sahip:
1. A-A = 0
A davranışını affettirecek / telafi edecek bir ~A davranışına girişmek. Bu özür dilemek olabilir, tatlı dil, güler yüz göstermek olabilir, ya da onun için kek yapmak olabilir. Fark etmez. A-A = 0 eşitliği oluşturulmaya çalışılır ve A olayının etkisi giderilir.
2. B > A
Tüm olan biten içerisinden bir B davranışı çıkarsanmaya, üretilmeye çalışılır. Ya da kişi konuşturulur ve zaten A davranışının olumsuz etkisi altında olduğundan kolayıkla yatkın olacağı üzere olumsuz bir B davranışında bulunması beklenir. B davranışı uygun şekilde kullanılarak B > A algısı yaratılır ve mağduriyetin / mahcubiyetin yer değiştirilmesi sağlanır.
Her iki koşulda da A davranışının sahibi teoride A davranışının sorumluluğunu bertaraf etmiş olur. Fakat pratikte sonuçlar farklıdır:
Her iki kişinin iyi niyetli olduğunun varsayılması halinde (ki birinci stratejiyi tercih edenin iyi niyetli olduğu otomatikman düşünülebilir) bu stratejilerden ilki stabildir. Kişinin diğeriyle empati yaptığını ve duygularıyla ilgilendiğini gösterir. Böylece kişiler arasındaki birlikteliği, güveni ve dayanışmayı arttırır.
İkinci strateji de stabil olabilir ama ıraksamaya yatkındır; zira yaratılmaya çalışılan mütekabiliyet durumu tekrarlı bir döngüye neden olur ve “C > B > A”, “D > C > B > A” şeklinde ıraksak bir seri ortaya çıkarır. İnsanın tartışma kapasitesi sınırlı olduğundan bu ıraksama kişilerin huzurunu kaçıran bir yerde son bulur. Üstelik B durumu türetilmiş ya da çıkarsanmış zorlama bir durum olabileceğinden taraflar “B > A” eşitsizliği konusunda mutabık değildirler.
Sonuçta kişiler arasındaki güven duygusunu sarsar, çatışmayı arttırır.
Örnek:
A : Ahmet evlilik yıl dönümlerini unutmuştur.
~A : Özür Dilemek + Telafi edecek bir hediye sunmak, çok istediği bir hediyeyi almak vb.
Ahmet birinci stratejiyi kullanırsa telafi olasılığı yüksektir: A-A = 0
Bunun yerine Ahmet şu aday B’leri kullanabilir:
1. Ayşe’yi konuşturur. Ayşe içerisinde bulunduğu duygulardan ötürü üzgündür. Ahmet’e “sorumsuz” diyebilir. Ya da Ahmet’in ona değer vermediğini iddia edebilir.
B1 : “Bana sorumsuz mu dedin? Laflarına dikkat et. Ağzını topla.”
B2 : “Buradan yola çıkarak sana değer vermediğimi mi düşündün? Aferin. Böyle mi görüyorsun evliliğimizi? Bu kadar mı yani?”
2. Önce mahçup davranır, sonra Ayşe’yi konuşturur.
B3 : “Özür dilememe rağmen hâlâ üzerime geliyor, öfkeni kusuyorsun. Senin derdin öfke kusmak!”
3. Türetilmiş bir başka olumsuz davranışla suçlar.
B4 : “Bu saate kadar çalışıyorum, çabalıyorum. Hiç bunu düşündün mü? İş yoğunluğumu düşündün mü hiç? Bu kadar düşüncesiz misin?”
Sonra bunlardan herhangi birini telafide kullanır: B > A
Bu durum çatışma yarattığından tekrarlı döngüye girme potansiyeli ortaya çıkar:
C1 : Asıl sen ağzını topla. “Ağzını topla” ne demek. Terbiyesiz.
C4 : Ya ben? Akşama kadar senin pılını pırtını topluyorum. Sen bunları düşünüyor musun?
C > B > A …
Bir yanıt yazın