Boeing 737 ve 757’lerin wingletlerini tasarlayan ve uçaklara entegrasyonunu gerçekleştiren, son olarak da 767’ler için programa başlayan API’den (Aviation Partners Inc.), A320’lere de kıvrık wingletler geliyor…
Kanat ucu girdaplarını (Tip vortex) engelleyerek indüklenmiş sürüklemeyi, dolayısıyla da yakıt sarfiyatını azaltan kanat ucu plakaları (wingletler), ekonomik krizle beraber büyük önem kazandı. Winglet tasarım ve uygulamasının küçük ama önde gelen firması ise bugün yaklaşık 3000 uçakta winglet entegrasyon uygulaması gerçekleştirmiş olan Aviation Partners Inc. (API).
Boeing 737’lerin winglet tedarikini sağlayan API, başarısını öylesine kanıtladı ki, şu an Boeing 737’ler orjinal olarak API wingletleriyle üretiliyor. Zira Boeing, 737’lerde sağladığı başarıyı devam ettirmek için kısa süre sonra 757’ler için de aynı firmayla anlaştı. Son olarak geçen Eylül’de Boeing ile API, 767’ler için de masaya oturdu ve programlarını başlattılar. Ayrı bir parça kullanılmadan, kanada bütünleşik bir halde, kanat ucundan kıvrılarak göklere uzanan wingletlerin yaratıcısı olan ve patentini da alan API, iş jetleri arasında da popüler. Zira Hawker 800 serisi, Falcon 2000 ve Gufstream II serileri de API imzalı wingletleri kullanıyor.
Bir başarı öyküsü: API
1997 yılında Paris Airshow’a katılan Aviation Partners’ın tarihi, Borge Boeskov’un standına uğramasıyla gerçekleşiyor. Şirketin kurucusu Joe Clar ile Boeskov, 737-700’lerden modifiye edilen Boeing Business Jet adlı iş jeti için winglet olasılığı üzerine konuşuyorlar. Böylelikle de API’nin serüveni başlıyor. Serüven öyle hızlı gelişiyor ki, 1999 yılındaki Paris Airshow’da, API ile Boeing bir müşterek yatırım olan ve sadece Boeing Business Jet’ler için değil, yeni nesil tek koridorlu Boeing 737 yolcu uçakları için de winglet uygulaması gerçekleştirecek olan Aviation Partners Boeing’in imzalarını atıyorlar.
Airbus 2006’da Olumsuz Sonuç Almıştı
Bütünleşik kıvrık wingletlerin Boeing’lerde büyük ölçüde kullanılmaya başlanmasıyla beraber Airbus da yakıt sarfiyatını düşürmek adına mevcut tiplerinde bulunan wingtip şeklindeki kanat ucuna dik, keskin bir şekilde yükselen kanat ucu plakaları yerine API wingletlerini denemek istemiş, o zaman gerçekleştirdiği uçuş testlerinden sonra uygulamanın çok da getirisi olmadığını ve maliyet dengesine büyük bir etkide bulunmadığını düşünerek projeyi rafa kaldırmıştı. Yakıt krizi ve global resesyonun havayolu firmalarının tercihlerini değiştirmesinden endişe duymuş olsa gerek ki bugün Airbus yeniden API wigletlerin testlerine başladı. Zira geçtiğimiz hafta API ürünü wingletlerle donatılmış bir Airbus A320 uçuş testlerine başladı ve Airbus testlerin üç ay boyunca süreceğini duyurdu.
Boeing’in API’ye ilgisi artacak
Aviation Partners Inc. ve onun Boeing ile oluşturduğu müşterek yatırım Aviation Partners Boeing, müstakil firmalar. Bu sebeple API’nın ürünlerini Airbus’a pazarlamasında bir sakınca yok. A320’ler için tasarlanan winglet A320’ye özgü olduğu için mütşerek yatırımlarının ürünleri Airbus’ların ihtiyacını karşılamıyor ve tasarımı API tarafından gerçekleştirilmiş yeni ürünler kullanılıyor. API’nin CEO’su Joe Clark, ABD’de bir dergiye yaptığı açıklamada öyle söylemiş: “Nasıl ki General Electric hem Airbus’a hem de Boeing’e motor üretiyor, biz de öyle yapabiliriz”. Ancak sözlerine şunu da ekliyor: “Airbus ile anlaşırsak Boeing’in ana firmamız olan API’ye finansal ilgisi de artacaktır”. Anlaşılan Clark’ın aklında şirketin bir kısmını ya da tamamını Boeing’e satmak da var. Clark ürünlerinin çevreye ve ekonomiye katkısını da “2014’e kadar 5 milyar galon yakıt tasarrufu sağlamış olacağız” sözleriyle dile getiriyor. Zira Aviation Partners web sitesine göz atarsanız ana sayfada yanında “şu ana kadar tasarruf edilen yakıt miktarı” yazan ve sürekli artan bir sayaçla karşılaşıyorsunuz.
Boeing API’yi çok sevdi
767’ler için de yeni bir program başlatan Boeing, 2010 yılından itibaren Boeing 777’lerde de API wingletleri kullanmayı planlıyor. Bu durumda Boeing’in yeni nesil modellerinden sadece Boeing 747 tipleri bu wingletlerden kullanmıyor olacak. Kanat açıklığı fazlasıyla geniş olan Boeing 747’lerde şu an için mevcut API tasarımları tipinde winglet kullanmak mümkün değil, çünkü boarding yanaşmalarına engel teşkil edebiliyor.
Wingletler tam olarak ne yapar?
Kanatların özel şekilleri sayesinde kanat altında yüksek basınç, kanat üzerinde ise düşük basınçlı bölgeler oluşur. Zira uçağı havalandıran ve taşıyan, kanatların alt ve üstü arasındaki bu basınç farkıdır. İşte kanadın altı ve üstü arasındaki bu basınç farkı nedeniyle, kanadın altındaki yüksek basınçlı akışkan kanadın üstündeki düşük basınçlı alana kaçmak ister. Bu kaçışı büyük ölçüde gerçekleştirebileceği alan kanat ucudur. Bu basınç farkı büyüdükçe -yani kanadın taşıması arttıkça- kanat ucundaki bu kaçışın etkileri daha fazla hissedilir çünkü kaçışı tetikleyen yegane etken basınç farkıdır. Bu etkiye “indüklenmiş sürükleme” denir ve uçak üzerindeki sürükleme etkileri oldukça fazladır. Başka bir deyişle uçak motorunun yenmesi gereken kuvvete bir yenisi daha eklenir. Bu sebeple de daha çok yakıt harcanır. Bu kaçışı engellemenin en sık kullanılan yollarından birisi de ilk olarak 1960 yılında NASA tarafından kullanılan wingletlerdir.
Niçin her uçakta kullanılmamaktadır?
Uçak mühendisleri, hatta belki de genel anlamda mühendisler, bir yandan bilimsel gelişmeleri teknolojinin hizmetine sunma çabasında iken, diğer yandan bunu en düşük maliyet ile gerçekleştirmenin yollarını ararlar. Her şeyden önce kanat ucu plakası bir kanadı rijit ve tek eksende uzanan şeklinden alıkoyup onun yerine iki eksende uzanmış ve iki parça hale getirir. (En azından API ürünü olmayan klasik wingletler böyle yapıyorlardı.) Çok yüksek hıza sahip olmayan uçaklarda, ya da sürüklemeden daha önemli kıstaslara yönelik geliştirilen tasarımlarda kanat ucu plakası başlıca bu sebeplerden ötürü olmak üzere kullanılmaz. API ürünü olan wingletler kanadın tek parça yapısını bozmuyor! Ancak üretim maliyetini büyük ölçüde arttırıyor. API ürünü kıvrık wingletlerin geçmişte şimdi olduğundan daha az tercih edilmesinin sebebi winglet ekleme maliyetinin edilecek tasarruf tarafından kısa sürede karşılanamaması idi, ancak bugün –küresel ısınmanın tehdidi ve özellikle de krizlerle birlikte- wingletler epey moda olacağa benziyor.
Kimler kullanıyor?
Boeing 737 business jet’ler, 737-800, 737-700 ve 737-900, klasik 737-300 ve 737-500, ve bir çok 757-200. 767-300ER’ler sırada ve FAA’in sertifikasyonunu bekliyor. 2010 yılında da 777-200ER’ler winglet sahibi olacak.
